Målreinskingsordlista for galningar

Altfor ofte er ordlistor skrivne med tanke på kva folk hev nytta av, og kva dei helst vil skriva og segja. Ordlistone viser umsyn til ynski åt lesaren, og er meinte å vera ein god og høvande reidskap i kvardagen. Dei skildrar røynlege ord, og ord som hev vore gjenom umhugsam dryfting millom fleire folk, og gjev råder for ei målføring som kjennest god både for skrivaren og lesaren. Når folk bled upp i ei slik ordlista kann dei vera trygge på at kvart ord er eit ord dei òg kann leggja til i sitt mål.

Denne ordlista er ikkje ei slik ordlista.

• Austerheimen n. Asia.
På islendsk hev dei elles Austurálfa som svarar til norsk Auster(h)olva, men heimslùtene er ikkje holvor, ikkje eingong um ein tek burt h-en.
• bjørnsk. arktisk. Jf. gr. ἀρκτικός (arktikós) ‘som hev å gjera med Storebjørn (d. e. nord)’.
• frakke m. fransmann. Etter gn. frakkar ‘frankarar’ og ger. *frankō.
• Frakkland n. Frankrike. Jf. is. Frakkland.
• Fredsbø¹ m. Dar-es-Salaam.
• Kjønugard m. Kiev, Kyiv. Etter gn. Kǿnugarðr.
• Kviteby / Kvitheim¹ m. Beograd, Belgorod, Bilhorod, Beirut, Casablanca, Białogard osb.
• Lefodr f. Kleopatra. Frå upphavet til Kleopatra, κλέος (kléos), πᾰτήρ (patḗr) og -ᾱ (-ā), som svarar til ger. *hlewaz ‘frægd, gjetord’, *fadēr ‘far’ og hokynsendingi *-ō. Soleis *Hlewafadrō og gn. *Hléfǫðr.
• Midheimen m. Europa.
• rødsk a. russisk, rysk. Etter det aust-norderlendske upphavet til ru. Русь, *roþs-, av samansetjing med róðr ‘ror’ (kann henda *rōþsman ‘roar, rorsmann’). Tidlegare var namnet nytta for væringar som styrde burtetter elvane i detta umrådet.
• Rødskland n. Russland.
Kann òg vera Rodsland (róss-), men detta vert soleis utan avleiding og tyder beint fram ‘ror-landet’. Det høver godt når norderlendsk verksemd i detta landet stort sét hev svive um roing.
• pus m. katt. Um ger. *kattuz er lånt frå latin eller eit sams upphav.
Til detta kann me òg laga avleidde ord som pysa ‘ho-pus’.
• sime m. telefon. Av sime ‘tog, reip’, jf. isl. sími ‘telefon’ og farsími ‘mobil’.
Ei mogeleg nylaging kunne òg vera (ei) ringja, men detta hev ei onnor tyding alt.
• Sjoheimen m. Oseania.
• sjosopp m. svamp. Jf. da. søsvamp der svamp tyder sopp.
• Suderheimen m. Afrika.
Den nordlege lùten av Afrika hev òg vore kalla Blåland, jf. blåmann etter den svarte («blåe») hudi åt folket.
• Sudisheimen m. Antarktis. Jf. Sudishavet som ligg ikring.
Eit anna val er Bjørnløysa eller Ubjørnsk/Motbjørnsk, etter ἀνταρκτικός (antarktikós), motsetjingi av ἀρκτικός (arktikós) ‘som hev å gjera med Storebjørn (d. e. nord)’.
• svartbaunelòg m. kaffi. Av den svarte lìten på «baunone» (som i røyndi er ber).
Ei stuttform kann òg vera baunelòg, men sjølve bauna må hava svart- for å skilja henne frå andre.
• Svid m. Sveits. Etter upphavet *swīþaną ‘svida’.
• syrta v. vulkanisera. Av Surt, jøtulen som skal laga elden som svelgjer verdi, ei norderlendsk tilnærming til den romverske eldguden Vulkan, upphavet til vulkanisera.
• tydversk a. germansk. Ei auking av *þiudiskaz ‘av folket’ (→ tydsk) med -versk i staden for -sk, jf. gn. þýðverskr ‘tydsk’. Etter lat. germānicus ‘germansk, tydsk’.
Me kann òg sjå på mogelege upphav til germānicus og m.a. få kjermsk (etter kel. gairm, ger. *karmaz ‘skrål; ståk’). Derimot er den folkelege tydingi geirmann usannsynleg.
• Vesterheimen (Sud- og Nord-) m. Amerika.
• vævl(a) f. vaffel. Av *wēbilǭ, *wēbilō, upphavet til vaffel.
Eit anna ord kann vera vevkaka med tydlegare tilknyting til vev etter di kaka likjest ein vev.